Tập bỏ bỉm (1 & 2)
Em bé của bạn đã thành công trong việc học và thành thạo các bước lật, lẫy, ngồi vững, đứng và đi; đã “tốt nghiệp” lớp ăn đồ xay nhuyễn và chuyển sang ăn thức ăn người lớn; chuyển giấc ngủ từ cũi hoặc nôi sang giường… Thật khó tin là bé đã trưởng thành đến vậy. Tuy nhiên, như nhiều đứa trẻ khác cùng độ tuổi, em bé của bạn vẫn đang đóng bỉm suốt ngày.
Tập bỏ bỉm không phải là bước cuối cùng trong việc rèn luyện những kỹ năng sống cho em bé đáng yêu của bạn. Nhưng khi đóng chiếc bỉm thứ 4.236 cho bé, bạn có cảm giác rằng chẳng bao giờ em bé của mình sẽ chuyển sang thời kỳ tiếp theo trong việc đi vệ sinh. Hãy luôn tin tưởng rằng cũng như những bước phát triển khác, dần dần em bé nhà bạn sẽ thành thạo việc này.
1. Liệu bé đã sẵn sàng?
Bà ngoại em bé luôn tự hào rằng mẹ nó, là bạn đấy, đã không dùng bỉm nữa khi đầy năm, còn bà hàng xóm thì luôn miệng khoe rằng đến khi con trai mình tròn hai tuổi, bé đã biết tự đi vệ sinh rồi. Cá biệt, bé gái nhà đồng nghiệp của bạn thì mãi đến tận bốn tuổi mới thôi không dùng bỉm nữa. Bạn không muốn ép em bé của mình bỏ bỉm quá sớm, nhưng đồng thời cũng không muốn bé bỏ bỉm quá muộn. Vậy khi nào là thời gian hợp lý để bắt đầu tập cho bé?
Cũng như tất cả các bước phát triển khác, bạn hãy nhìn vào chính em bé của mình để nhận biết các dấu hiệu cho thấy bé đã sẵn sàng. Chỉ chính bé mới có thể, qua các hành động, “nói” cho bạn biết rằng đã đến lúc bé đã có thể kết hợp được khả năng và ý muốn rèn luyện việc tự đi vệ sinh. Và mặc dù việc ép một đứa trẻ bỏ bỉm sớm có thể thực hiện được, điều đó là không nên vì nó gây ra sự phản kháng và khả năng cưỡng lại sự luyện tập bắt buộc đó ở trẻ, chưa kể đến những lần đi vệ sinh không đúng lúc đúng chỗ, những “tai nạn” mà cha mẹ bé phải dọn dẹp. Để cho em bé tự mình quyết định việc tập đi vệ sinh bằng cách kiên nhẫn chờ các dấu hiệu sẵn sàng và nhẫn nại với bé chứ không nóng ruột thúc đẩy quá trình. Bạn hãy luôn ở cạnh và ủng hộ cũng như khen ngợi những kết quả bé đạt được trong quá trình này.
Giống như các phát triển vận động khác như tập bò, tập đi, tập nói, việc rèn luyện tự đi vệ sinh là một bước phát triển mà từng đứa trẻ một sẽ có thời khắc riêng của mình. Thời điểm này chẳng liên quan gì đến trí thông minh cũng như những gì bé sẽ đạt được trong tương lại. Chưa chắc một đứa bé biết đi sớm hoặc nói sớm sẽ là đứa bé biết sử dụng nhà vệ sinh sớm. Ngược lại, một đứa trẻ sử dụng nhà vệ sinh thành thạo chưa chắc sẽ biết đọc trước những đứa trẻ còn lại. Một số trẻ sẵn sàng học cách đi vệ sinh trước sinh nhật thứ hai của mình, một số sẽ sẵn sàng trước sinh nhật thứ ba. Tuy nhiên, trong khoảng thời gian một năm giữa hai lần sinh nhật này, hầu hết trẻ sẽ biết cách đi vệ sinh đúng lúc và đúng chỗ.
Để chắc chắn rằng thời điểm đã đến, cha mẹ bé hãy quan sát những dấu hiệu cho thấy rằng bé đã sẵn sàng để chuẩn bị cho việc bỏ bỉm cho bé.
- Sẵn sàng về cấu tạo cơ thể: trước khi tròn 20 tháng, do bàng quang của trẻ chưa sẵn sàng, trẻ rất khó điều khiển việc đi tiểu một cách thường xuyên. Chỉ đến khi khoảng cách giữa hai lần đi tiểu của trẻ kéo dài từ một đến hai tiếng đồng hồ, và bỉm trẻ khô khi ngủ dậy thì mới nên bắt đầu tập bỏ bỉm cho trẻ.
- Đúng giờ: hàng ngày, trẻ đi ngoài tương đối đúng giờ (có thể là vào sáng sớm, ngay sau bữa sáng, sau giờ ngủ dậy buổi trưa…) nhưng không cần phải quá chính xác.
- Có dấu hiệu nhận biết rằng mình đang đi vệ sinh: trẻ “kể” với mẹ bằng nhiều cách: tỏ thái độ mặt, rặn, chạy vào một góc khuất mắt mẹ, hoặc nếu trẻ có thể gọi mẹ thì rất tốt. Để phân biệt với trẻ chưa sẵn sàng thường không nhận biết rằng dòng nước tiểu đang chảy xuống chân mình, trẻ sẵn sàng cho việc tập đi vệ sinh có thể nhận biết rõ, cảm thấy khó chịu hoặc hào hứng với việc mình bị ướt này.
- Trẻ có hứng thú trong việc dọn dẹp và biết phân biệt sạch bẩn: khi trẻ đột nhiên cáu gắt vì ngón tay hoặc mặt bị dính bẩn, trẻ biết cất giữ hoặc dọn dẹp đồ chơi sau khi chơi xong (tuy nhiên, giai đoạn này sẽ không kéo dài); trẻ khó chịu nếu bỉm bẩn và bắt mẹ phải thay bỉm ngay lập tức (chúng ta hi vọng rằng giai đoạn này sẽ kéo dài hơn để có thể rõ ràng nhận biết). Khi khứu giác của trẻ phát triển đến độ, trẻ trở nên nhạy cảm với mùi hơn, cũng như nhận biết rằng bỉm của mình không còn thơm tho như khi sạch sẽ nữa.
- Trẻ biết phân biệt những trạng thái như khô và ướt, sạch và bẩn, trên và dưới.
- Trẻ nhận biết qua lời nói những từ chỉ việc đi vệ sinh thường được dùng trong từng gia đình như: đi ngoài, ị, tiểu tiện, đái, tè… và các bộ phận như chim, mông…
- Trẻ có khả năng giao tiếp bằng lời nói cũng như hành động và làm theo hướng dẫn như: đứng lên, ngồi xuống…
- Trẻ chịu mặc quần mà không đóng bỉm.
- Trẻ có khả năng bắt chước các hành động đơn giản, mặc dù có thể chưa thành công đối với những việc như tụt quần, mặc quần, cởi áo…
- Trẻ tò mò khi người lớn đi vệ sinh: theo vào nhà tắm, bắt chước…
2. Chuẩn bị…
Bạn đã kiểm tra kỹ các dấu hiệu của bé để chắc rằng bé đã sẵn sàng. Nhưng trước khi để bé ngồi bô lần đầu tiên, bạn phải chắc chắn rằng trong gia đình cũng như cuộc sống hàng ngày của bé không có sự xáo trộn nào đáng kể trong thời gian gần đây. Nếu có những sự kiện lớn xảy ra trong gia đình như có em bé mới, con bạn chuyển trường, bạn chuyển nhà, bé mới ốm dậy hoặc các vấn đề lớn khác, hãy hoãn việc bỏ bỉm lại một thời gian và chờ đến khi bé thực sự ổn định. Còn không, hãy bắt đầu tập cho bé từ những bước sau:
- Nhấn mạnh với bé những mặt tích cực của việc bỏ bỉm: đặt vấn đề với trẻ một cách đầy khích lệ như: “Nếu con mặc quần thay vì đóng bỉm thì tuyệt nhỉ?” hoặc “Con có thích dùng nhà vệ sinh như ba mẹ không?”. Tuy nhiên, cũng cần lưu ý rằng không nên chê bỉm nếu không muốn bé vừa từ chối đóng bỉm vừa không muốn dùng toilet.
- Nhấn mạnh với bé rằng bé trưởng thành dần đấy: để bé hào hứng với bước phát triển này, ba mẹ hãy tích cực khen ngợi bé đối với mọi hành động có liên quan, từ việc rửa tay, uống nước bằng cốc mà không làm rơi vãi quá nhiều, cất hoặc dọn dẹp đồ chơi, hào phóng chia sẻ với bạn chơi cùng hoặc anh chị em trong nhà. Tuy nhiên, hãy đừng trừng phạt trẻ nếu bé vẫn giữ những thói quen cũ. Hơn thế nữa, đừng đòi hỏi quá nhiều thứ hoặc mong chờ quá nhiều ở kết quả sẽ đạt được, đặc biệt nếu bé đang bị ảnh hưởng bởi sự ra đời của một đứa trẻ khác trong gia đình hoặc bé đang được chuẩn bị cho đi nhà trẻ.
- Dạy bé tìm hiểu thêm về việc tập đi vệ sinh: hãy chỉ cho bé vài bức tranh hoặc hướng dẫn bé đọc sách tranh với chủ đề đi vệ sinh. Cần chú ý sao cho việc này trở nên thú vị chứ không nên quá chú tâm vào nội dung. Việc ba mẹ tìm hiểu thêm thông tin và học hỏi cách các em bé ở các gia đình khác tập đi vệ sinh thế nào cũng giúp cho việc chuẩn bị cho bé được kỹ lưỡng hơn.
- Thực hành: nếu ba mẹ bé không ngại, hãy chỉ cho con biết những việc nó được thực hiện như thế nào. Hãy nhớ rằng quá trình bài tiết và quá trình đi vệ sinh khác nhau. Việc bé được nhìn thấy người lớn đi vệ sinh một vài lần có tác dụng hơn hàng ngàn lời giải thích để bé hiểu việc đi vệ sinh là như thế nào.
- Hãy để em bé đóng vai trò người hướng dẫn: hãy giúp con đóng vai trò chủ động bằng cách dùng một con búp bê hoặc một chú gấu bông để bé có thể hướng dẫn món đồ chơi này đi vệ sinh hoặc thay bỉm và mặc quần áo cho nó.
- Chọn chiếc bô hợp ý: không phải là bất cứ cái bô nào cũng được. Bạn hãy đầu tư cho con một chiếc bô chắc chắn, vững vàng, và nếu bé dùng tấm lót toilet, hãy chọn loại có đế vững, không trơn trượt để bé có thể đứng lên ngồi xuống để ngắm “sản phẩm” của mình. Bạn có thể đưa bé đi cùng để bé được tự chọn bô hoặc tấm lót bé muốn, hoặc bạn mua cho con và gói lại cẩn thận như một món quá. In tên bé lên trên vật dụng của mình. Bạn hãy giải thích và diễn tả cho bé hiểu vật này dùng để làm gì bằng ngôn ngữ gần gũi nhất với bé.
- Giúp trẻ làm quen với bô của mình: bạn hãy giúp bé biến cái bô thành một người bạn của bé. Hãy cho bé ngồi trên bô vào những lúc bé cảm thấy thoải mái như khi xem TV, ngồi đọc sách… hãy để bé mang cái bô của mình theo người để tạo cảm giác bé làm chủ nó, chứ không phải đây là một vật dụng với đầy rẫy những hướng dẫn mà bé phải ghi nhớ. Điều này giúp trẻ có thể sử dụng cái bô một cách chủ động. Một khi trẻ được thoải mái với vật dụng này, bé sẽ cảm thấy thoải mái hơn đối với việc sử dụng nó.
- Thay đổi cách thay bỉm cho trẻ: bắt đầu giúp bé có khái niệm làm việc gì ở đâu khi chuyển địa điểm thay bỉm cho bé vào nhà tắm. Cho bé thấy bạn bỏ sản phẩm của bé vào toilet và giật nước sẽ giúp bé kết nối được việc chất thải ở đâu đến và sẽ phải đi đâu.
- Quy định việc dùng từ ngữ đối với việc đi vệ sinh: không quan trọng đối với việc bạn dùng từ như thế nào: “đi ngoài, đi tiểu” hay “đi ị, đi tè”… việc tập cho bé đi vệ sinh sẽ dễ dàng hơn rất nhiều nếu như nó được sử dụng thường xuyên bởi một từ cố định. Đến khi trẻ thực sự quen thuộc với việc gọi tên đó, trẻ có thể đã sẵn sàng để được tập luyện. Một số người dùng các từ ngữ nghiêm túc ngay từ khi bắt đầu để trẻ không phải học các từ này về sau, hoặc không bị trêu chọc, xấu hổ khi lớn lên sau này. Tuy nhiên, bất cứ cách nào cũng đều đúng cả, miễn là bạn phải dùng nó một cách thống nhất và thường xuyên. Đừng bao giờ đề cập đến sản phẩm của con như một thứ gì đó bẩn thỉu, hôi thối, kinh tởm, bạn sẽ làm bé do dự khi biết được rằng mình sản xuất ra những thứ như vậy. Hãy thật tự nhiên, và không có ý tiêu cực với quá trình này. Con bạn cũng sẽ cư xử như vậy.
- Khuyến khích trẻ lắng nghe những dấu hiệu của cơ thể mình. Hãy giải thích cho trẻ thế nào là cảm giác đói, khát, buồn ngủ, muốn đi vệ sinh. Nếu ba mẹ đón được lúc trẻ đang giải quyết nhu cầu để giải thích tại chỗ những dấu hiệu đó như thế nào là tốt nhất.
