- 371
- 0
- 0
Mẹ Đức Hiếu
New Member
Dưa chuột còn có một số tên gọi khác: người miền Nam còn gọi nó là "dưa leo", người dân tộc Thái gọi là "Mak tành xăn", Tày là "Mak tành", đông y gọi là "Hoàng qua" hay là "Hổ qua". Tên khoa học là Cucumis sativus L, thuộc họ bí (Cucubitaceae).
Dưa chuột có xuất xứ từ Ấn Độ, được trồng ở nước ta đã hàng ngàn năm nay. Hiện nay dưa chuột đã trở thành một thứ rau thông dụng, rất được ưa chuộng, do có hương vị thơm mát, có thể ăn sống, ngâm giấm, nấu các món ăn hay chế biến đồ hộp.
Dưa chuột đã trở thành một thứ rau thông dụng, rất được ưa chuộng, có thể ăn sống, ngâm giấm, nấu các món ăn hay chế biến đồ hộp
Vừa là thức ăn vừa là thuốc
Theo kết quả nghiên cứu hiện đại, lượng nước trong dưa chuột rất cao, tới 96%-98%, đồng thời thành phần dinh dưỡng rất phong phú. Trong quả dưa chuột có: 0,8% protit, 3% gluxit, 23mg% can xi, 27mg% P, 1mg% sắt, mangan, iot, và thiamin.
Dưa chuột còn chứa vitamin A (caroten) với tỷ lệ 0,30mg%, vitamin B 0,03mg%, vitamin B 0.04mg%, vitamin PP 0,1mg% và vitamin C 5mg%. Kết quả nghiên cứu dược lý còn cho thấy: ở gần cuống và trong vỏ dưa chuột, có một loại hoạt chất vị đắng, thực nghiệm cho thấy có tác dụng ức chế sự phát triển của tế bào ung thư.
Trong trái dưa chuột tươi có chứa một số propanol và alcohol, có tác dụng ức chế sự chuyển hóa các chất đường kéo thành chất mỡ. Trong dưa chuột còn có nhiều chất xơ, có tác dụng làm tăng nhu động dạ dày và ruột, đẩy nhanh tốc độ đào thải những thứ cặn bã ra khỏi cơ thể và hạ cholesterol.
Do đó, thường xuyên ăn dưa chuột có thể giảm béo. Trong quả dưa chuột tươi còn chứa một số loại men (enzym) hoạt tính sinh lý cao, có tác dụng xúc tiến quá trình trao đổi chất. Ngoài ra nước ép dưa chuột có tác dụng da ẩm nhuận, làm cho các nếp nhăn nhỏ giãn rộng ra và làm các vết đen trên mặt mờ dần, nên dưa chuột còn được sử dụng để chế ra một số mỹ phẩm.
Theo quan niệm dinh dưỡng cổ truyền, thuốc và thức ăn có cùng nguồn gốc (dược thực đồng nguyên). Dưa chuột, cũng như hầu hết các loại thực phẩm khác, ngoài dùng làm thức ăn còn có thể sử dụng làm thuốc chữa bệnh. Theo Đông y, thức ăn cũng có "tứ khí" (nóng, lạnh, ấm, mát), "ngũ vị" (chua, đắng, cay, mặn, ngọt), cũng đi vào một số đường kinh lạc nhất định (quy kính), và cũng được phân loại theo tác dụng, giống như các vị thuốc đông dược.
Trong khoa "ẩm thực liệu pháp" của Đông y, dưa chuột được xếp vào loại thức ăn có tác dụng "thanh nhiệt giải độc", nghĩa là có tác dụng làm mát cơ thể, chữa trị những bệnh có tính nhiệt, ức chế hoặc tiêu diệt vi khuẩn, vi rút và xúc tiến quá trình đào thải các chất độc ra ngoài cơ thể.
Do dưa chuột cũng là một loại thuốc, nên khi sử dụng để chữa bệnh, cũng cần tuân theo những nguyên tắc như các vị thuốc trong Đông y.
Tác dụng chữa bệnh của dưa chuột, được ghi lại sớm nhất trong sách "Bản thảo thập di", do danh y Trần Tàng Khí soạn ra từ năm 1695, vào thời nhà Đường (TQ). Theo đông y quả dưa chuột có vị ngọt, tính mát, đi vào 3 kinh Tỳ, Vị và Đại tràng; có tác dụng thanh nhiệt, lợi thủy, giải độc.
Thường sử dụng để chứa các chứng phiền khát, yết hầu sưng đau, đau mắt đỏ, ly tật (hội chứng ly), thủy thũng,... Lá cây dưa chuột có vị đắng, tính bình, hơi có độc; có tác dụng chữa phúc tả (đau bụng ỉa chảy) và ly tật.
Rễ cây dưa chuột có vị đắng ngọt, tính mát, cũng có tác dụng chữa phúc tả và ly tật như lá. Thân, tức dây dưa chuột có vị nhạt, tính bình, không độc, có tác dụng chữa ly tật, lâm bệnh (đái nhỏ giọt, đau buốt) và hoảng thủy sang (mưng mủ lở loét chảy nước vàng).
Chú ý, kiêng kỵ
Theo y thư cổ, những người có thể tạng thuộc loại "Tỳ vị hư hàn" không nên sử dụng dưa chuột sống. Còn dinh dưỡng học hiện đại nhận thấy, dưa chuột sống ăn khó tiêu và những người dạ dày dễ mẫn cảm khó chấp nhận, phù hợp với kinh nghiệm của Đông y.
Một số sách thuốc cổ còn nói: Người "Thận dương hư" ăn nhiều dưa chuột thì sinh ra tiểu tiện nhiều lần hoặc vãi tiểu, và có thể dẫn tới liệt dương; ta cũng nên biết để tham khảo và rút kinh nghiệm.
Một số phương thuốc từ dưa chuột
- Cháo dưa chuột chữa cảm nắng: Dùng quả dưa chuột non 300g, gạo tẻ 50-100g. Gừng tươi 10g, muối và gia vị lượng thích hợp. Dưa chuột gọt vỏ và bỏ ruột, rửa sạch, thái lát mỏng. Gạo vo sạch, gừng rửa sạch, giã nát. Cho gạo và gừng vào nồi, thêm khoảng 1 lít nước, nấu to lửa cho sôi lăn tăn đến khi gạo chín nhừ, cho dưa chuột vào, tiếp tục nấu cho đến khi cháo đặc quánh, cho muối và gia vị vào là được.
Chia 2 lần ăn trong ngày. Cháo dưa chuột có tác dụng kiện tỳ dưỡng vị (điều hòa chức năng tiêu hóa), thanh nhiệt, trừ phiền. Dùng chữa cảm nắng kèm theo nôn mửa, ỉa chảy, tiểu tiện sẻn đỏ, miệng khô khát, họng sưng đau.
- Chữa trứng cá, viêm da: Dùng món cá trắm xào dưa chuột. Dưa chuột 150g, thịt cá trắm 250g, gia vị lượng thích hợp. Cá trắm làm sạch, dưa chuột bỏ hạt, cả hai đều thái lát, xào lên ăn.
Tác dụng: Thanh nhiệt, giải độc, trừ thấp, có thể sử dụng để chữa mụn trứng cá, viêm da tiết bã và viêm nang lông.
- Canh dưa chuột đậu phụ: Dưa chuột 250g, đậu phụ 200g. Dưa chuột rửa sạch thái lát, đậu phụ thái nhỏ, nấu thành món canh ăn. Hoặc sắc lấy nước (bỏ bã) uống thay trà trong ngày.
Tác dụng: Thanh nhiệt, sinh tân, nhuận táo. Có thể sử dụng để chữa trẻ nhỏ suy dinh dưỡng hoặc mùa hè phát sốt, khát uống nhiều nước, tiểu tiện liên tục.
- Chữa đau bụng đi ngoài: Lá dưa chuột phơi khô, nghiền thành bột mịn, ngày uống 3 lần, mỗi lần 6-10g. Hoặc dùng lá dưa chuột cắt nhỏ, trộn với giấm, sau 2-3 giờ chiết lấy nước giấm, cho trứng gà vào luộc chín ăn.
- Chữa ly tật (hội chứng ly): Dùng lá dưa chuột tươi 90g, hoặc dây dưa chuột khô 30g, thêm 500ml nước, sắc còn 250ml chia 2 lần uống trong ngày.
- Chữa hoàng đản (vàng da) chân tay phù: Dùng vỏ quả dưa chuột già 50g, thêm 2 bát nước, sắc còn 1 bát, ngày 2-3 lần, liên tục cho tới khi khỏi.
- Chữa cao huyết áp: Dây dưa chuột 100g, cắt nhỏ, sắc lấy nước đặc, chia 2 lần uống trong ngày, hoặc hãm nước sôi uống thay trà trong ngày.
- Chữa bệnh bạch điến (vitiligo) lang ben (tinea versicolor): Lấy quả dưa chuột tươi, giã nát, vắt lấy nước, trộn thêm 5g bột bằng sa (borax), bôi vào chỗ da bị bệnh, ngày 3 lần. Hoặc lấy một quả dưa chuột tươi, khoét bỏ hột, cho 5g bằng sa vào trong, giã nhuyễn, vắt lấy nước, bôi vào nơi bị bệnh.
- Chữa bỏng: Dùng dưa chuột tươi, giã nát, lấy nước cốt bôi vào nơi bị bỏng. Hoặc hái 3 quả dưa chuột, cho vào một cái bình, trát kín, để ngoài hiên, sau một thời gian sẽ thấy có chất dịch tiết ra. Khi bị bỏng, lấy dịch dưa chuột từ trong bình bôi lên chỗ bị bỏng (theo "Nam dược thần hiệu").
- Chữa rôm, viêm da do cháy nắng: Dưa chuột thái lát, xát nhẹ nhiều lần vào những chỗ da có rôm mọc hoặc bị cháy nắng. Nhiều người đã áp dụng kết quả rất tốt.
- Da mẩn đỏ: Dùng nước ép dưa chuột, bôi nhiều lần lên những chỗ mẩn đỏ.
- Nẻ môi: Dùng miếng dưa chuột tươi, xát nhè nhẹ nhiều lần lên chỗ môi bị nẻ.
Một số mỹ phẩm từ dưa chuột
- Đắp lát dưa chuột: Dùng dưa chuột tươi để cả vỏ, thái thành lát mỏng, đặt trực tiếp lên da mặt, sau 15 phút thì gỡ ra, mỗi tuần 1-2 lần, có tác dụng giữ ẩm da, giúp da tươi nhuận và trừ nếp nhăn. Thích hợp nhất với da khô. Còn sử dụng để phòng ngừa da khô nứt nẻ trong mùa thu đông.
- Mặt nạ dưa chuột nguyên chất: Dưa chuột tươi giã nhuyễn, trát đều lên toàn bộ da mặt. Mỗi tuần 2 lần, mỗi lần 15 phút. Có tác dụng giúp da tươi nhuận, làm trắng da và phòng ngừa nếp nhăn.
- Mặt nạ dưa chuột + nước chanh: Dưa chuột nghiền mịn, vắt lấy nước cốt, thêm vài giọt nước chanh và 2 thìa bột mì vào trộn đều, trát đều lên da mặt khoảng 10-20 phút sau rửa sạch mặt. Có tác dụng khắc phục tình trạng da mặt thô ráp sau khi phơi nắng lâu.
- Sữa chống khô da: Dùng dưa chuột tươi, gọt bỏ vỏ, thái lát mỏng hoặc ép lấy nước cốt, ngâm hoặc hòa với sữa bò nóng theo tỷ lệ 1:10 (1 phần dưa chuột 10 phần sữa). Chờ nguội, lấy sữa xoa đều lên da mặt, ngày 2 lần, buổi sáng và buổi tối. Dưa chuột tươi chứa nhiều loại vitamin nhóm B, sữa ngâm dưa chuột có tác dụng phòng ngừa khô da, da thô ráp và dễ bong vẩy.
- Kem dưa chuột sáp ong: Sáp ong 15g, đun nóng chảy, cho thêm 60g dầu hạnh nhân, sau đó lấy một quả dưa chuột, gọt vỏ, thái lát mỏng, giã thật nhuyễn, cho vào bình đựng sáp và dầu hạnh nhân, hâm nóng lên một chút, chờ nguội thì quấy cho sủi bọt, sẽ được một loại kem chống nhăn.
Xoa kem lên mặt, cổ, người, hoặc chân tay, sau 30 phút thì rửa sạch. Rất thích hợp với người da khô, có tác dụng giúp da trơn nhuận.
Theo L.Y Hư Đan
Dưa chuột có xuất xứ từ Ấn Độ, được trồng ở nước ta đã hàng ngàn năm nay. Hiện nay dưa chuột đã trở thành một thứ rau thông dụng, rất được ưa chuộng, do có hương vị thơm mát, có thể ăn sống, ngâm giấm, nấu các món ăn hay chế biến đồ hộp.
Dưa chuột đã trở thành một thứ rau thông dụng, rất được ưa chuộng, có thể ăn sống, ngâm giấm, nấu các món ăn hay chế biến đồ hộp
Vừa là thức ăn vừa là thuốc
Theo kết quả nghiên cứu hiện đại, lượng nước trong dưa chuột rất cao, tới 96%-98%, đồng thời thành phần dinh dưỡng rất phong phú. Trong quả dưa chuột có: 0,8% protit, 3% gluxit, 23mg% can xi, 27mg% P, 1mg% sắt, mangan, iot, và thiamin.
Dưa chuột còn chứa vitamin A (caroten) với tỷ lệ 0,30mg%, vitamin B 0,03mg%, vitamin B 0.04mg%, vitamin PP 0,1mg% và vitamin C 5mg%. Kết quả nghiên cứu dược lý còn cho thấy: ở gần cuống và trong vỏ dưa chuột, có một loại hoạt chất vị đắng, thực nghiệm cho thấy có tác dụng ức chế sự phát triển của tế bào ung thư.
Trong trái dưa chuột tươi có chứa một số propanol và alcohol, có tác dụng ức chế sự chuyển hóa các chất đường kéo thành chất mỡ. Trong dưa chuột còn có nhiều chất xơ, có tác dụng làm tăng nhu động dạ dày và ruột, đẩy nhanh tốc độ đào thải những thứ cặn bã ra khỏi cơ thể và hạ cholesterol.
Do đó, thường xuyên ăn dưa chuột có thể giảm béo. Trong quả dưa chuột tươi còn chứa một số loại men (enzym) hoạt tính sinh lý cao, có tác dụng xúc tiến quá trình trao đổi chất. Ngoài ra nước ép dưa chuột có tác dụng da ẩm nhuận, làm cho các nếp nhăn nhỏ giãn rộng ra và làm các vết đen trên mặt mờ dần, nên dưa chuột còn được sử dụng để chế ra một số mỹ phẩm.
Theo quan niệm dinh dưỡng cổ truyền, thuốc và thức ăn có cùng nguồn gốc (dược thực đồng nguyên). Dưa chuột, cũng như hầu hết các loại thực phẩm khác, ngoài dùng làm thức ăn còn có thể sử dụng làm thuốc chữa bệnh. Theo Đông y, thức ăn cũng có "tứ khí" (nóng, lạnh, ấm, mát), "ngũ vị" (chua, đắng, cay, mặn, ngọt), cũng đi vào một số đường kinh lạc nhất định (quy kính), và cũng được phân loại theo tác dụng, giống như các vị thuốc đông dược.
Trong khoa "ẩm thực liệu pháp" của Đông y, dưa chuột được xếp vào loại thức ăn có tác dụng "thanh nhiệt giải độc", nghĩa là có tác dụng làm mát cơ thể, chữa trị những bệnh có tính nhiệt, ức chế hoặc tiêu diệt vi khuẩn, vi rút và xúc tiến quá trình đào thải các chất độc ra ngoài cơ thể.
Do dưa chuột cũng là một loại thuốc, nên khi sử dụng để chữa bệnh, cũng cần tuân theo những nguyên tắc như các vị thuốc trong Đông y.
Tác dụng chữa bệnh của dưa chuột, được ghi lại sớm nhất trong sách "Bản thảo thập di", do danh y Trần Tàng Khí soạn ra từ năm 1695, vào thời nhà Đường (TQ). Theo đông y quả dưa chuột có vị ngọt, tính mát, đi vào 3 kinh Tỳ, Vị và Đại tràng; có tác dụng thanh nhiệt, lợi thủy, giải độc.
Thường sử dụng để chứa các chứng phiền khát, yết hầu sưng đau, đau mắt đỏ, ly tật (hội chứng ly), thủy thũng,... Lá cây dưa chuột có vị đắng, tính bình, hơi có độc; có tác dụng chữa phúc tả (đau bụng ỉa chảy) và ly tật.
Rễ cây dưa chuột có vị đắng ngọt, tính mát, cũng có tác dụng chữa phúc tả và ly tật như lá. Thân, tức dây dưa chuột có vị nhạt, tính bình, không độc, có tác dụng chữa ly tật, lâm bệnh (đái nhỏ giọt, đau buốt) và hoảng thủy sang (mưng mủ lở loét chảy nước vàng).
Chú ý, kiêng kỵ
Theo y thư cổ, những người có thể tạng thuộc loại "Tỳ vị hư hàn" không nên sử dụng dưa chuột sống. Còn dinh dưỡng học hiện đại nhận thấy, dưa chuột sống ăn khó tiêu và những người dạ dày dễ mẫn cảm khó chấp nhận, phù hợp với kinh nghiệm của Đông y.
Một số sách thuốc cổ còn nói: Người "Thận dương hư" ăn nhiều dưa chuột thì sinh ra tiểu tiện nhiều lần hoặc vãi tiểu, và có thể dẫn tới liệt dương; ta cũng nên biết để tham khảo và rút kinh nghiệm.
Một số phương thuốc từ dưa chuột
- Cháo dưa chuột chữa cảm nắng: Dùng quả dưa chuột non 300g, gạo tẻ 50-100g. Gừng tươi 10g, muối và gia vị lượng thích hợp. Dưa chuột gọt vỏ và bỏ ruột, rửa sạch, thái lát mỏng. Gạo vo sạch, gừng rửa sạch, giã nát. Cho gạo và gừng vào nồi, thêm khoảng 1 lít nước, nấu to lửa cho sôi lăn tăn đến khi gạo chín nhừ, cho dưa chuột vào, tiếp tục nấu cho đến khi cháo đặc quánh, cho muối và gia vị vào là được.
Chia 2 lần ăn trong ngày. Cháo dưa chuột có tác dụng kiện tỳ dưỡng vị (điều hòa chức năng tiêu hóa), thanh nhiệt, trừ phiền. Dùng chữa cảm nắng kèm theo nôn mửa, ỉa chảy, tiểu tiện sẻn đỏ, miệng khô khát, họng sưng đau.
- Chữa trứng cá, viêm da: Dùng món cá trắm xào dưa chuột. Dưa chuột 150g, thịt cá trắm 250g, gia vị lượng thích hợp. Cá trắm làm sạch, dưa chuột bỏ hạt, cả hai đều thái lát, xào lên ăn.
Tác dụng: Thanh nhiệt, giải độc, trừ thấp, có thể sử dụng để chữa mụn trứng cá, viêm da tiết bã và viêm nang lông.
- Canh dưa chuột đậu phụ: Dưa chuột 250g, đậu phụ 200g. Dưa chuột rửa sạch thái lát, đậu phụ thái nhỏ, nấu thành món canh ăn. Hoặc sắc lấy nước (bỏ bã) uống thay trà trong ngày.
Tác dụng: Thanh nhiệt, sinh tân, nhuận táo. Có thể sử dụng để chữa trẻ nhỏ suy dinh dưỡng hoặc mùa hè phát sốt, khát uống nhiều nước, tiểu tiện liên tục.
- Chữa đau bụng đi ngoài: Lá dưa chuột phơi khô, nghiền thành bột mịn, ngày uống 3 lần, mỗi lần 6-10g. Hoặc dùng lá dưa chuột cắt nhỏ, trộn với giấm, sau 2-3 giờ chiết lấy nước giấm, cho trứng gà vào luộc chín ăn.
- Chữa ly tật (hội chứng ly): Dùng lá dưa chuột tươi 90g, hoặc dây dưa chuột khô 30g, thêm 500ml nước, sắc còn 250ml chia 2 lần uống trong ngày.
- Chữa hoàng đản (vàng da) chân tay phù: Dùng vỏ quả dưa chuột già 50g, thêm 2 bát nước, sắc còn 1 bát, ngày 2-3 lần, liên tục cho tới khi khỏi.
- Chữa cao huyết áp: Dây dưa chuột 100g, cắt nhỏ, sắc lấy nước đặc, chia 2 lần uống trong ngày, hoặc hãm nước sôi uống thay trà trong ngày.
- Chữa bệnh bạch điến (vitiligo) lang ben (tinea versicolor): Lấy quả dưa chuột tươi, giã nát, vắt lấy nước, trộn thêm 5g bột bằng sa (borax), bôi vào chỗ da bị bệnh, ngày 3 lần. Hoặc lấy một quả dưa chuột tươi, khoét bỏ hột, cho 5g bằng sa vào trong, giã nhuyễn, vắt lấy nước, bôi vào nơi bị bệnh.
- Chữa bỏng: Dùng dưa chuột tươi, giã nát, lấy nước cốt bôi vào nơi bị bỏng. Hoặc hái 3 quả dưa chuột, cho vào một cái bình, trát kín, để ngoài hiên, sau một thời gian sẽ thấy có chất dịch tiết ra. Khi bị bỏng, lấy dịch dưa chuột từ trong bình bôi lên chỗ bị bỏng (theo "Nam dược thần hiệu").
- Chữa rôm, viêm da do cháy nắng: Dưa chuột thái lát, xát nhẹ nhiều lần vào những chỗ da có rôm mọc hoặc bị cháy nắng. Nhiều người đã áp dụng kết quả rất tốt.
- Da mẩn đỏ: Dùng nước ép dưa chuột, bôi nhiều lần lên những chỗ mẩn đỏ.
- Nẻ môi: Dùng miếng dưa chuột tươi, xát nhè nhẹ nhiều lần lên chỗ môi bị nẻ.
Một số mỹ phẩm từ dưa chuột
- Đắp lát dưa chuột: Dùng dưa chuột tươi để cả vỏ, thái thành lát mỏng, đặt trực tiếp lên da mặt, sau 15 phút thì gỡ ra, mỗi tuần 1-2 lần, có tác dụng giữ ẩm da, giúp da tươi nhuận và trừ nếp nhăn. Thích hợp nhất với da khô. Còn sử dụng để phòng ngừa da khô nứt nẻ trong mùa thu đông.
- Mặt nạ dưa chuột nguyên chất: Dưa chuột tươi giã nhuyễn, trát đều lên toàn bộ da mặt. Mỗi tuần 2 lần, mỗi lần 15 phút. Có tác dụng giúp da tươi nhuận, làm trắng da và phòng ngừa nếp nhăn.
- Mặt nạ dưa chuột + nước chanh: Dưa chuột nghiền mịn, vắt lấy nước cốt, thêm vài giọt nước chanh và 2 thìa bột mì vào trộn đều, trát đều lên da mặt khoảng 10-20 phút sau rửa sạch mặt. Có tác dụng khắc phục tình trạng da mặt thô ráp sau khi phơi nắng lâu.
- Sữa chống khô da: Dùng dưa chuột tươi, gọt bỏ vỏ, thái lát mỏng hoặc ép lấy nước cốt, ngâm hoặc hòa với sữa bò nóng theo tỷ lệ 1:10 (1 phần dưa chuột 10 phần sữa). Chờ nguội, lấy sữa xoa đều lên da mặt, ngày 2 lần, buổi sáng và buổi tối. Dưa chuột tươi chứa nhiều loại vitamin nhóm B, sữa ngâm dưa chuột có tác dụng phòng ngừa khô da, da thô ráp và dễ bong vẩy.
- Kem dưa chuột sáp ong: Sáp ong 15g, đun nóng chảy, cho thêm 60g dầu hạnh nhân, sau đó lấy một quả dưa chuột, gọt vỏ, thái lát mỏng, giã thật nhuyễn, cho vào bình đựng sáp và dầu hạnh nhân, hâm nóng lên một chút, chờ nguội thì quấy cho sủi bọt, sẽ được một loại kem chống nhăn.
Xoa kem lên mặt, cổ, người, hoặc chân tay, sau 30 phút thì rửa sạch. Rất thích hợp với người da khô, có tác dụng giúp da trơn nhuận.
Theo L.Y Hư Đan
Sửa lần cuối bởi điều hành viên: